Lều chõng là một tiểu thuyết phóng sự của nhà văn Ngô Tất Tố tái hiện một cách sinh động, sắc nét, giúp các thế hệ hậu sinh lội ngược dòng thời gian để khám phá về Lều chõng - không gian có ý nghĩa đặc biệt, không chỉ liên quan chuyện văn chương, chữ nghĩa mà còn gắn bó mật thiết đến vận mệnh đại sự của quốc gia, đến sự tồn vong, hưng thịnh của đất nước. Đồng thời, Lều chõng nêu lên sự sụp đổ tinh thần của những Nho sĩ suốt đời lấy Khoa cử làm con đường tiến thân nhưng lại bị hoàn toàn thất vọng.
Lều chõng ra mắt độc giả lần đầu vào ngày 10-03-1939 trên báo Thời vụ (Hà Nội) do Nguyễn Đức Bính làm chủ bút và nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt của độc giả, sau đó được Nhà xuất bản Mai Lĩnh in thành sách năm 1941. Do sách được xuất bản dưới sự kiểm duyệt hồi Pháp thuộc nên những nội dung chỉ trích, phê phán giới quan lại, nho sĩ trong bộ máy cai trị phong kiến vốn là tay sai của chính phủ Bảo hộ đã bị cắt bỏ gồm gần 1.000 chữ ở gần 20 chỗ. Điển hình nhất là không có các đoạn “Cô Nghè Thúy ngồi võng trong lễ vinh quy” cắt tới 79 chữ; đoạn “Bói Kiều” cắt tới 90 chữ; xử phạt tội trai gái của một nho sĩ cắt tới 196 chữ, làm bài thuê ngay tại trường thi bị cắt bỏ tới 282 chữ… Những lần tái bản Lều chõng thời gian gần đây đã bổ sung đầy đủ những gì Ngô Tất Tố viết trên báo Thời vụ.
Thành công đặc sắc của Lều Chõng là đã nói lên “bi kịch” của giới nhà Nho - lớp trí thức thời xưa. Vô cùng ngám ngấm với kiếp sống đam mê nuôi ảo tưởng khát khao “cuộc đời vàng son” khi thành đạt, suốt đời lăn lộn, lao đao tìm đường tiến thân bằng “khoa cử”, sau khi vỡ mộng, “kẻ sĩ” đã thức tỉnh, rũ bỏ tâm lý “đam mê hoài vọng về khoa cử” để trở về với đời thường.
