Mình ên nghĩa là gì?
Quang Nguyễn
Mình ên là phương ngữ Nam Bộ có nghĩa là chỉ có một mình, duy nhất một mình.
Mình ên bắt nguồn từ tiếng Khmer ម្នាក់ឯង [mneak eng] có nghĩa là một mình. Ảnh: Internet
Về từ nguyên, mình ên là một từ Việt gốc Khmer, bắt nguồn từ chữ ម្នាក់ឯង [mnĕək ʼaeng / mneak eng] có nghĩa là "một mình" (tiếng Anh là "alone"); trong đó, ម្នាក់ [mnĕək / mneak] là viết tắt của chữ មួយនាក់ [muəy nĕək / muoy neak] nghĩa là "một", còn ឯង ['aeng / eng] nghĩa là "mình", "chính mình".
Chữ Khmer cũng có từ ខ្លួនឯង [khluən ʼaeng / khluon eng/ kho-luôn eng ] được Ngô Chân Lý trong Tự học chữ Khmer (NXB Thông Tấn, TPHCM, 2012) dịch là "mình ên", "tự" (Xem chương VII Từ vựng Khmer - Việt, tr. 143). Nhưng chúng tôi không cho rằng chữ này là từ nguyên của mình ên trong tiếng Việt vì លួនឯង mang nghĩa "tự mình", "bởi mình" (tiếng Anh là "oneself") hơn là cái nghĩa "một mình" (tiếng Anh là "alone") của ម្នាក់ឯង.
Mình ên hay mình ênh?
Viết đúng phải là mình ên! Trong Từ điển từ ngữ Nam Bộ của Huỳnh Công Tín (NXB Khoa Học Xã Hội, 2007), mình ên là phụ từ, có nghĩa "chỉ có một mình", "duy nhất một mình" (tr. 829).
Ca dao có câu:
“Con cút cụt đuôi ai nuôi mày lớn
Dạ thưa bà, con lớn mình ên”
Trong quá trình tra cứu từ nguyên của mình ên, chúng tôi nhận thấy có sự trùng hợp khá thú vị là trong tiếng Chăm có chữ êng 
mang nghĩa khá tương đồng với ên ឯង tiếng Khmer, được Gerard Moussay giảng trong Từ điển Chàm Việt Pháp (ebook) là "tự" ... = auto ...., par soi (nghĩa là "tự mình", "chính mình" trong tiếng Pháp). Dahlak êng 
nghĩa là "chính tôi" = moi-même, hâ êng 
nghĩa là "chính mày" = toi-même, nyu êng 
nghĩa là "chính nó" = lui-même (Xem sđd, tr. 46).
Tuy nhiên, chúng tôi có thể khẳng định, mình ên có nguồn gốc từ chữ Khmer và là “đặc sản” ngôn ngữ của người miền Nam, nhất là người dân miền Tây Nam Bộ chứ không xuất phát từ miền nào khác ở Việt Nam.
Cùng có nghĩa là "một mình" nhưng so với những từ đồng nghĩa như cô đơn, cô độc, trơ trọi, côi cút, v.v.. thì hai chữ mình ên nghe nó thân thương làm sao. "Em đi với ai lên đây vậy? - Em đi có mình ên hà."; “Việc này em làm có mình ên hà, chớ có ai giúp em đâu".
