Lang bạt kỳ hồ là gì?

Lang bạt kỳ hồ nghĩa gốc dùng để chỉ hình ảnh con chó sói giẫm lên cái yếm của chính nó. Ảnh: Jianshu

Lang bạt nghĩa là gì?

Lang bạt là viết tắt của thành ngữ "Lang bạt kỳ hồ".

Theo Từ điển tiếng Việt  do Hoàng Phê chủ biên, lang bạt nghĩa là "sống nay đây mai đó ở những nơi xa lạ". Còn lang bạt kỳ hồ (hoặc lang bạt kì hồ) cũng là lang bạt nhưng nghĩa mạnh hơn. ^[1] 

Nhiều từ điển tiếng Việt khác cũng có định nghĩa tương tự vì bốn tiếng lang bạt kỳ hồ (nói gọn thành lang bạt) đã trở thành một đơn vị từ vựng phổ biến trong tiếng Việt. 

Tuy nhiên, xét theo từ nguyên thì lang bạt kỳ hồ hoàn toàn không có nghĩa là “sống trôi giạt, lang thang, nay đây mai đó” như cách hiểu thông dụng hiện nay. Thực chất, lang bạt kỳ hồ là một câu của bài thơ Lang bạt (狼跋) còn gọi là bài Bân Phong 7 thuộc nhóm thơ Bân Phong 豳風 của phần Phong trong Kinh Thi ^[2], nguyên văn như sau:

Lang bạt kỳ hồ,
Tái trí kỳ vĩ.
Công tốn thạc phu
Xích tích kỷ kỷ. 

狼跋其胡、
載疐其尾。
公孫碩膚、
赤舄几几。

Dịch nghĩa: 

Chó sói bước tới thì đạp nhằm miếng da thòng ở cổ 
Thoái lui thì đạp nhằm cái đuôi 
Chu công ^[3] từ tốn những vinh quang to tát và đẹp đẽ 
Ngài mang đôi giày đỏ một cách rất tự nhiên trang trọng

Dịch thơ: 

Da thòng cổ, tới đạp lên
Sói lui thì vấp, đạp trên đuôi dài. 
Công tử danh dự đẹp nầy 
Mang đôi giày đỏ dáng ngài đoan trang ^[4]

Bài thơ Lang bạt trong Kinh Thi. Ảnh: fashion.sina.cn 

"Chương này thuộc hứng. 跋 bạt, đạp lên; 胡 hồ, miếng da thòng ở trước cổ chó sói; 載 tái, thì; 疐 trí, vấp váp. Chó sói già thì có miếng da thòng ở dưới cổ, hễ tiến tới thì đạp nhằm miếng da thông ở cổ ấy, thoái lui thì đạp nhằm cái đuôi, 公 công, Chu công, 孫 tốn, khiêm nhường, từ tốn; 碩 thạc, to lớn; 膚 phu, đẹp; 赤舄 xích tích, giầy đỏ khi mặc lễ phục và đội mã; 几几 kỷ kỷ, dáng yên ổn trọng hậu.

Chu công dẫu bị lời phỉ báng nghi ngờ, nhưng cách xử trí của ngài không mất độ thường, cho nên mới được nhà thơ khen ngợi. Nói rằng: Chó sói bước tới thì đạp nhằm miếng da thòng ở cổ, thối lui thì đạp nhằm cái đuôi (ý nói tiến thoái đều khó khăn). Còn Chu công gặp phải biến cố vì lời phao truyền phỉ báng, mà cách ăn ở đi đứng vẫn an nhiên, tự đắc như thế, bởi vì với đạo cao đức cả ngài vẫn được yên vui, đức hạnh ấy không thể nào nói xiết được. Cho nên tuy gặp đại biến, ngài vẫn không mất độ thường.

Ôi! Chu công bị phỉ báng vì lời phao truyền của Quản Thúc Tiên và Thái Thúc Độ, mà nhà thơ cho đó không phải do những người ở bốn phương trong nước làm ra, nhưng chính vì Chu công tự ý từ tốn những cái to tát đẹp đẽ kia, không nhận về phần mình là để khiến cho những miệng gièm pha không được gả tiếng xấu vào lòng trung thành sáng suốt của Chu công. Do đó ta có thể thấy tấm lòng của nhà thơ yêu mến Chu công rất sâu xa, kính trọng Chu công rất cùng cực. Mà phần lập ngôn của người trong bài thơ này cũng có phép tắc lắm". ^[6]