Cập nhật lần cuối vào ngày 26/08/2023
Giang mai là gì?
Quang Nguyễn
Giang mai được hiểu phổ biến hiện nay là chứng bệnh nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục do xoắn khuẩn Treponema pallidum gây ra.
Từ điển tiếng Việt (Viện ngôn ngữ học, Hoàng Phê chủ biên) cũng giảng: ”Giang mai là bệnh hoa liễu do xoắn khuẩn gây nên” [1].
Giang mai hay Dương mai?
Thật ra, viết đúng phải là dương mai, còn nếu xét theo từ nguyên thì giang mai là một từ vô nghĩa!
Theo đó, dương mai là từ Việt gốc Hán bắt nguồn ở cụm từ 楊梅瘡 (bính âm: yángméi chuāng; âm Hán Việt: dương mai sang).
Sang 瘡 nghĩa là bệnh nhọt, còn dương mai vốn là một giống cây trong họ Myricaceae có tên khoa học là Myrica rubra, quả có hình dáng và màu sắc giống quả dâu nên còn gọi là dâu rượu; tiếng Pháp gọi là arbousier hay arbre à fraises [2].
Do triệu chứng của loại bệnh này là người bệnh phát nhọt màu đỏ trông như quả dương mai nên đặt thành tên bệnh (梅毒所發之瘡,色紅, 似楊梅 - mai độc sở phát chi sang, sắc hồng, tự dương mai).
Từ giang mai có lẽ chỉ được sử dụng vài chục năm nay; trước đó, các từ điển, sách báo cũ đều ghi đúng là dương mai.
Cụ thể, trong bài viết tiêu đề Thời cục nước Tàu ở mục Thời đàm của tờ Nam Phong Tạp Chí số 207 ra ngày 1 tháng 11 năm 1934 có ghi: “Hai là khuếch-trương nghề mãi-dâm, các nơi thành-trấn chỗ nào đông người đều cho mở nhà điếm người Nhật, người Triều-tiên, không có hạn-chế gì cả, đều được miễn thuế doanh-nghiệp để tỏ ý khuyến-khích, làm cho lan mãi nọc độc dương-mai ra” (Nguồn đã dẫn, tr.212).
Cuốn Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức xuất bản tại Sài Gòn năm 1970 vẫn ghi nhận là dương mai và giảng về loại bệnh này như sau: “Chứng bệnh phong tình do vi trùng trê-pô-nem hình ruột gà đục phá cơ thể, đầu tiên là cơ quan sinh dục, ăn lần đến cốt tuỷ, màng óc và di truyền cho con cháu” [3].
Nguyên nhân của việc chuyển đổi từ dương mai sang giang mai là do trong tiếng Việt vẫn tồn tại phổ biến việc chuyển đổi -ương thành -ang, chẳng hạn võ đương = võ đang, lên đường = lên đàng, v.v..
Trong trường hợp của dương mai, nếu theo nguyên tắc chuyển đổi -ương = -ang ở trên thì lẽ ra dương mai = dang mai. Nhưng dang mai lại tiếp tục chuyển đổi thêm một lần nữa khi việc phát âm giữa d- và gi- bị viết sai chính tả, cụ thể ở đây là dang mai thành giang mai. Có lẽ đây là một hình thức chuyển đổi được điệp 2 lần vốn không phải là hiếm gặp trong tiếng Việt : -ương = -ang rồi d- = gi-
Chú thích
[1] Hoàng Phê (Chủ biên), Từ điển tiếng Việt, Viện ngôn ngữ học, NXB Đà Nẵng, 2003, tr. 391
[2] Ở Đài Loan có thị trấn tên là Dương Mai do những người Khách Gia (Trung Quốc) khi lần đầu tiên đến đây thấy nhiều cây dương mai nên đặt thành địa danh.
[3] Lê Văn Đức, Việt Nam tự điển (Hiệu đính: Lê Ngọc Trụ), Khai Trí, Sài Gòn, 1970, tr.392
